7- Kutlug'un Ölümü
Aynı yıl Tonyukuk, Türgişlerle savaştı.
Bu olaydan iki yıl sonra hastalanan Kutlug öldü [66].
Çinlilerle on yedi kez, Kıtanlarla yedi kez, Oğuzlarla beş kez savaşmıştı [67].
Elli yıllık esaret devresinden sonra Kutlug liderliğinde bağımsızlıklarına kavuşan
Gök-Türklerin ikinci devletlerinin kuruluş mücadelesi üç aşamada gelişmişti.
Gobi Çölü'nün güneyinde Çin'e yakın bölgede 679 yılında başlayan ilk ayaklanma
kısa zamanda çok geniş bir alana yayılmış değişik mevkilerde bulunan
Türk beyleri derhal buna iltihak etmişlerdi.
Ancak üzerlerine gönderilen Çin ordusunu mağlup edemeyen Gök-Türk liderlerinden
A-shih-na Ni-shu-fu öldürülmüştü.
A-shih-te Feng-chih ise esir düşmüştü.
Hayatını kurtarmayı başaran Wen-fu, Gök-Türk hanedan ailesinden yeni birini
A-shih-na Fu-nien'i reis seçti.
Onlar da uzun süren mücadelelerinden zaferle çıkamadılar.
Fakat onların mağlup olup Çin'e götürüldükleri sırada kendini kurtarıp
Çogay-kuzı dağına sığınan Kutlug, etrafındakilerin sayısını artırarak,
Dokuz Oğuzların hayvanlarını yağmalayıp
ihtiyacı olan yiyecek ve benzeri malzemeleri temin etti.
Bundan sonra kağanlığını ilan edip II. Gök-Türk devletini resmen kurdu.
Artık, sıra Çin'e ağır darbeler vurmaya gelmişti.
691 yılının sonunda ölümüne kadar bütün kuzey Çin'i baştan başa akınlarıyla istila etti.
Tonyukuk'un zamanında harekete geçerek Dokuz Oğuzların,
Çin ve Kıtanlarla yaptığı gizli ittifakı çökertmesiyle büyük bir tehlikeden kurtuldu.
Ardından Ötüken bölgesi ve civarından ve de Altay Dağlarına uzanan sahadaki
bütün diğer Türk boylarını kendine bağladı.
689'da Tonyukuk, daha o zamanlar batıdaki Türgişler üzerine dahi sefer tertiplemişti.
682'de tam bağımsızlığını lazandıktan sonra Kutlug ve Tonyukuk liderliğindeki
II. Gök-Türk devleti geçen on yıllık süre Ötüken bölgesini merkez yaparak
etrafındaki diğer Türk boylarını kendine bağladı.
Her fırsatta Çin'deki T'ang imparatorluğuna ardı ardına darbeler indirerek,
esaret altındaki Türkleri kurtarmaya çalıştı.
Çin'in kuzeyi doğudan batıya tamamen Gök-Türk akınlarına maruz kalmıştı.
Neticede Kutlug'un kurduğu ve tahtta kaldığı on yıllık sürede
Gök-Türk devleti her açıdan hızla gelişti.
Kaynakça
Gök-Türkler I-II-III, 3 cilt bir arada 2. Baskı, sf: 340-341, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2014,
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl